Seksuele problemen…

…Welke oplossingen zijn mogelijk?

Seksuele problemen (ook wel seksueel disfunctioneren genoemd) treffen tussen 70 en 80 procent van de mensen met MS en veroorzaken daarmee zowel lichamelijk, fysiek als geestelijk, emotioneel leed. Toch wordt dit onderwerp zelden besproken en weten veel mensen niet waar ze voor hulp heen moeten of weten ze er niet goed raad mee.

Door: Hilary Freeman

Fred Froley is neuropsycholoogPsycholoog die speciaal opgeleid is voor de evaluatie van cognitieve functies. Neuropsychologen gebruiken een reeks van gestandaardiseerde tests om specifieke cognitieve functies te beoordelen en om domeinen van cognitieve aantasting te identificeren. Meer... en deskundige op het gebied van MS en seks. Hilary Freeman, redacteur van MS Matters (het verenigingsblad van de Engelse MS Vereniging), vroeg hem naar onderzoek op dit gebied en naar de praktische maatregelen die mensen met MS kunnen nemen bij seksuele problemen.

Zou het onderzoek hoe MS het seksueel functioneren beïnvloedt grote prioriteit moeten krijgen? En zo ja, waar moet dit onderzoek zich op richten?
Fred Foley zegt hierover: Seksuele problemen zijn van enorme invloed op hoe mensen met MS hun kwaliteit van leven ervaren. Er moet dus zeker meer onderzoek worden gedaan naar maatregelen die hen helpen deze problemen te verminderen. Hoewel er veel meer vrouwen dan mannen met MS zijn, weten we veel meer over het mannelijk dan over het vrouwelijk seksuele disfunctioneren. Hierin moet verandering komen.

We hebben de onderzoeksgegevens naar seksueel disfunctioneren geanalyseerd van een tamelijk grote onderzoeksgroep (meer dan 300 personen) mannen en vrouwen met MS. Onze onderzoeksresultaten geven aan dat vrouwen met MS heel anders denken over hun seksualiteit dan mannen.

Vrouwen bekijken en ervaren hun seksualiteit op een ingewikkelder manier dan mannen. Dit zou kunnen verklaren waarom bijvoorbeeld Viagra niet zo goed werkt bij vrouwen als bij mannen, ook al is hun biochemie nagenoeg hetzelfde.

Veel mannen en vrouwen met MS geven aan dat hun geslachtsdrift, hun libido, is verminderd. Is het toch mogelijk dat zij plezier hebben in seks en een orgasme kunnen beleven?
Als je je niet opgewonden voelt, kan het moeilijk zijn om seksuele activiteiten te beginnen. Maar zelfs als iemands libido erg laag is, is het zenuwsysteem vaak voldoende intact om fysiek en emotioneel plezier in seksuele activiteiten te hebben en dat houdt ook een orgasme in.

Stellen kunnen leren anders te communiceren of elkaar aan te raken als het libido verdwenen is, bijvoorbeeld door methodes als ‘het lichaam in kaart brengen’ . Zo kunnen ze weer plezier aan en met elkaar beleven.

Het is erg belangrijk voor mensen om regelmatig tijd voor elkaar te maken en over seks te praten. Dit geeft seks een belangrijker plaats in de relatie en het zorgt ervoor dat paren hun angsten en zorgen met elkaar bespreken en hun communicatie verbeteren.

Wat houdt dat in, het lichaam in kaart brengen? En hoe kan het helpen?
Het lichaam in kaart brengen betekent: precies uitzoeken waar je lijf plezierig, minder goed of veranderd aanvoelt door MS en daarna over deze kennis praten met je partner. Doe dit eerst eens zelf en zorg er voor dat je alleen bent op een veilige, comfortabele plaats en doe je kleren uit.

Ga liggen en betast systematisch van top tot teen je lichaam of alle plekken waar je gemakkelijk bij kunt. Wissel de snelheid, het ritme en de druk van je aanraking af. Sta jezelf toe dit gedurende 15 tot 20 minuten te doen.

Noteer de plekken die sensueel genoegen geven en die onplezierig of anders aanvoelen. Verzeker je ervan dat je je hele lijf in kaart brengt, niet alleen de gebieden die je gewoonlijk in verband brengt met seksueel genoegen, zoals je borsten of je genitaliën. En doe tijdens ten minste de eerste tien sessies ofzo geen poging om een orgasme te bereiken, omdat dit het doel van de oefening teniet zal doen.

Samen met je partner

Als je je bewust bent geworden van je eigen kaart van je lichaam, vertel dan je partner wat je hebt ontdekt. Vraag hem of haar je op dezelfde manier aan te raken. Het helpt partners om deze oefening met en bij elkaar te doen, om het samen te delen, te luisteren en vooral de sensuele communicatie te versterken. Als je in de ‘gevende rol’ bent, concentreer je dan op je partner en denk niet aan het zelf genot willen ontvangen.

Als je in de ‘ontvangende rol’ bent, concentreer je dan op het vergroten van je eigen genoegen. Als je regelmatig van rol wisselt, maak je de weg vrij om opnieuw sensueel en erotisch genoegen te beleven. Partners zouden een aantal keren per week telkens gedurende 15 tot 20 minuten van rol kunnen verwisselen.

Blaas- en darmproblemen

Komen blaas- of darmproblemen veel voor tijdens het vrijen? Wat is de beste manier om deze aan te pakken?
Mensen met MS kunnen zeker blaas- en darmproblemen tijdens het vrijen hebben, aangezien de zenuwbanen die de blaas-, darm- en seksfunctie aansturen naast elkaar liggen of worden gedeeld. Gelukkig is een succesvolle blaas- en darmaansturing voor de meeste mensen mogelijk.

Een belangrijke eerste stap is om een zorgvuldige inschatting te maken van de werking van je blaas en darmen en begeleiding te vragen van een uroloog die bekend is met MS, of van je MS-zorgteam.

Als incontinentie het probleem is, bespreek dan je zorgen openlijk met je partner. Kort geleden heb ik (Fred Foley, red.) een vrouw behandeld die de controle over haar blaas verloor elke keer als ze een orgasme had. Nadat ze een uroloog had geconsulteerd, had ze een aantal verschillende medicijnen geprobeerd om haar blaas onder controle te houden. Deze waren geen van alle succesvol. We losten dit probleem heel plezierig voor haar op. Ze leerde hoe ze zichzelf periodiek kon katheteriseren en hoe ze dit moest doen vlak voordat ze seks had.

Als je jouw angsten bespreekt, ze een plaats kunt geven en vervolgens een plan maakt om je blaas- en darmproblemen te beheersen, zal dit je ook meer zelfvertrouwen geven. Misschien is het nodig dat je de aanpak van jouw klachten een beetje moet aanpassen om voorbereid te zijn op jouw seksuele activiteit.

Als je bijvoorbeeld zogeheten anticholinergische medicijnen inneemt vanwege blaasproblemen (een gangbaar medicijn is Oxybutynin), dan zou je dit medicijn 30 minuten voordat je verwacht seks te hebben kunnen innemen. Zo kun je hinderlijke blaascontracties tegengaan. Deze medicijnen veroorzaken wel vaginale droogte. Je zou dit kunnen oplossen door een wateroplosbaar glijmiddel te gebruiken.

Je kunt incontinentie ook verminderen door twee uur van tevoren niets meer te drinken en eenmalig jezelf te katheteriseren net voordat je seks hebt. Mannen die zich zorgen maken over de lekkage van een kleine hoeveelheid urine kunnen een condoom gebruiken tijdens het vrijen.

Vrouwen met een verblijfskatheter kunnen deze stevig op de maag plakken, vooraf de opvangzak legen en een extra stukje tape rond de ring te plakken om de kans op lekkage te verminderen. Je kunt druk op de katheter of de katheterzak verminderen door als lepeltjes achter elkaar te liggen tijdens de gemeenschap, met de vrouw aan de voorkant.

Een alternatieve houding voor vrouwen met een katheter is om op de rug te liggen met de benen over de schouders van de man. Hij kan zichzelf met zijn armen ondersteunen en daarmee zijn gewicht op haar verminderen. Een andere variatie is dat de man op zijn knieën zit tussen de benen van zijn partner en dan haar benen over zijn schouders legt. Dit zorgt voor minder heftige, rustiger op-en-neer-bewegingen en heeft als doel dat een vrouw die last heeft van spasticiteit haar benen dichter bij elkaar kan houden.

Ieder paar is verschillend. Daarom is het goed om uit te proberen wat het meest geschikt voor je is. Neem de tijd om dingen te ontdekken en erover te praten en vraag je partner wat hij of zij van het experimenteren vindt. Sommige stellen vinden het nuttig om een ervaren seksueel therapeut te raadplegen, vooral als ze zich zorgen maken over hun prestaties en bang zijn om hun partner te kwetsen.

Wat zijn de oorzaken van erectiestoornissen bij MS? Hebben ze een lichamelijke of emotionele oorzaak of beide?
Problemen met het krijgen of houden van een erectie – erectiestoornis – is een probleem dat regelmatig voorkomt bij mannen met MS. Het kan worden veroorzaakt door myelineschade in het ruggenmerg of de hersenen. Maar het kan ook voorkomen uit verdriet, depressie of rolveranderingen die men ondervindt. Dit zorgt ervoor dat mannen zich minder zeker voelen in hun mannelijkheid.

Een man kan specifieke medicijnen voorgeschreven krijgen, zoals Viagra of andere medicijnen die een erectie kunnen opwekken. Het is echter heel belangrijk niet voorbij te gaan aan de emotionele kanten van de behandeling.

Het is van belang om ook door middel van gesprekken een man en zijn partner te leren hoe te communiceren met elkaar, problemen op te lossen en hun geslachtsverkeer te onderhouden. Ze worden al geconfronteerd met al de veranderingen die MS op hun leven heeft.

Wat zou een man met erectiestoornissen kunnen proberen als eerste stap?
Er zijn veel mogelijkheden om erecties te versterken. Het is voor een man noodzakelijk om van alle mogelijkheden op de hoogte te zijn, zodat hij een persoonlijke keus kan maken die zowel geschikt als doeltreffend is voor zijn situatie.

Er zijn verschillende technieken. Sommige mannen kunnen een ‘reflexerectie’ krijgen door krachtige stimulatie van de penis met een vibrator of door de slappe penis in de vagina van zijn partner te ‘duwen’. Om dit uit te proberen, ligt de vrouw meestal boven de man. Dan kan zij (of hij) behoedzaam de penis in de vagina duwen.

Het is belangrijk ervoor te zorgen niet te grote druk op de slappe penis uit te oefenen. Deze zou dan dubbel kunnen buigen onder het gewicht van de partner, vooral als er verminderd gevoel in de penis is.

Viagra

Medicatie kan doeltreffend zijn. Viagra is het meest bekende en meest gebruikte medicijn tegen erectiestoornissen bij MS. Er zijn ook medicijnen die op de penis kunnen worden aangebracht, zoals alprostadilcreme (dit wordt aangebracht op de huid van de penis), zetpillen (ingebracht in de urinebuis, de urethra) of injecties die in het gebied aan de basis van de penis worden gegeven (bijvoorbeeld Caverject). Elk medicijn heeft zijn voor- en nadelen en de doeltreffendheid verschilt van persoon tot persoon.

Het is belangrijk om met je uroloog over de mogelijkheden voor jou te praten. Je kunt bijvoorbeeld een vacuümpomp gebruiken. Veel mannen vinden een uitwendige vacuümkoker met afbindband erg nuttig om erecties te krijgen. Met deze methode wordt een plastic koker over de slappe penis geplaatst en wordt er lucht uit de koker gepompt om een vacuüm rond de penis op te wekken. Het pompen kan mechanisch (met een handpomp of knijpballon) of met een drukknopmechanisme op batterijen. Het vacuüm trekt bloed in de zwellichamen en veroorzaakt daardoor een erectie.

Als er een erectie is bereikt, wordt de latex band van de onderkant van de koker afgeschoven naar de basis van de penis. De lucht stroomt weer in de koker en deze kan worden verwijderd. De band zorgt ervoor dat de bloedophoping in de penis blijft bestaan, doordat deze verhindert dat het bloed wegstroomt uit de zwellichamen.

Om medische complicaties te voorkomen moet het gebruik van de band echter beperkt blijven tot een maximum van 30 minuten. Als een man wel een erectie kan krijgen, maar moeite heeft met het vasthouden er van, kan alleen de afbindband worden gebruikt.

Kunnen psychologische problemen een rol spelen bij seksuele problemen? Wat kun je daaraan doen?
Ongeveer de helft van de mensen met MS ervaart enige veranderingen in concentratie, denken, geheugen en redeneren. Meestal zijn het heel kleine veranderingen, maar soms kunnen ernstige problemen in de concentratie er de oorzaak van zijn dat iemand ‘wegglijdt’ tijdens het vrijen. Hierdoor is het moeilijk om de seksuele interesse vast te houden en opgewonden te blijven.

Partners kunnen dit symptoom verkeerd begrijpen en denken dat zij tekortschieten of oninteressant zijn als geliefden. De persoon met MS kan zich schuldig voelen. Deze negatieve gevoelens kunnen iemands ‘afleidingsgevoeligheid’, of verminderde concentratie vergroten of ertoe leiden dat hij/zij seks in zijn geheel gaat mijden.

Vermoeidheid

Om een oplossing te vinden is het heel belangrijk het gebrek aan concentratie te accepteren als een echt MS-symptoom. Vervolgens kun je manieren bespreken hoe dit kan worden voorkomen. Vermoeidheid bijvoorbeeld verergert psychologische problemen.

Dus vermijd seksuele activiteiten als je moe bent. Laat de televisie uit, zodat er geen afleidende prikkels zijn. Creëer een romantische stemming en omgeving. Draai bijvoorbeeld muziek die sterke romantische gevoelens oproept, praat op een sexy manier en maak gebruik van sensuele en erotische aanrakingen.

Als vermoeidheid een groot probleem is, is het dan beter om te proberen je seksleven in de ochtenduren te plannen in plaats van in de avond/nacht?
Ja. Stellen vrijen vaak ’s avonds als de energie op zijn laagste punt is. Praat over de mogelijkheid om ’s ochtends te vrijen als de vermoeidheid het minst is. Alhoewel het in het begin raar of oncomfortabel lijkt om af te spreken eerder wakker te worden om te vrijen, kan zo’n aanpassing noodzakelijk zijn om een plezierig seksleven te blijven hebben.

Als je in de gelukkige omstandigheid bent dat je een flexibel dagprogramma hebt, waarom zou je dan ook niet af en toe een lunchafspraak maken? Sommige houdingen bij het vrijen vergen minder energie dan andere. Experimenteer dus en ontdek die houdingen die het minst vermoeiend zijn voor jou. Advies vragen kan daarbij ook behulpzaam zijn als jij en jouw partner hulp nodig hebben om hierover te praten.

* Dr. Frederick Foley is directeur van de afdeling Neuropsychologie en Psychologisch Onderzoek van het Bernard Gimbel Comprehensive Multiple Sclerose Center in New Jersey, VS. Hij heeft een bijdrage geleverd aan het boek ‘Multiple SclerosisZiekelijke verharding van weefsel. Bij MS gaat het om de vorming van verspreide harde plekken in hersenen en ruggenmerg. Meer...: A Guide for Families’ (1998) en schreef ook het MS Society boekje over ‘Relationships and Intimacy’.

Voor het eerst verschenen in: MS Matters, 09/03, Insight nr. 47
Datum 1e publicatie op MSweb: 15-11-2003
Laatste wijziging in dit artikel: 20-11-2017