Mondzorg en MS (2)

Voorkom onnodige tandheelkundige behandeling

In het vorige artikel over mondzorg en multiple sclerose is aandacht besteed aan het normale gebitsonderhoud en aan enkele preventieve maatregelen speciaal voor mensen met MS.

Door: dr. Barbara M. van Amerongen*

In dit tweede deel hebben we het over aangezichtspijn, die verhoudingsgewijs veel bij mensen met MS voorkomt en de afwijkende samenstelling van het speeksel bij mensen met MS. Naar aanleiding van de vragen van lezers, waarvoor dank, ook aandacht voor het tandheelkundig vulmateriaal ‘amalgaam’.

Aangezichtspijn

Aangezichtspijn kan pijn zijn die uitgaat van:

• een tand of kies (kiespijn)
• het kaakgewricht;
• de gezichtszenuw trigeminus (trigeminus neuralgie of TN).

Voor een juiste behandeling is het belangrijk om de oorzaak van de aangezichtspijn te weten. Aangezichtspijn uitgaande van de gezichtszenuw kan bijvoorbeeld een (eerste) uiting van MS zijn. Een korte omschrijving van de begrippen.

Kiespijn wordt veroorzaakt door een tand of kies. Veelal is er sprake van een ontstoken tandzenuw. Kiespijn wordt dan pulpitis (itis duidt op ontsteking) genoemd. Pulpitis kan een hevige pijn veroorzaken, welke aanvankelijk niet makkelijk is te lokaliseren.

Kaakgewrichtsklachten gaan gepaard met uitstralende pijnen. Het kaakgewricht bevindt zich vlak onder de gehoorgang. Als je je wijsvingers in je oren steekt en je mond open en dicht doet dan voel je het kaakgewricht bewegen. Deze pijnen kunnen uitgaan van het kaakgewricht zelf, van de discus (de knieschijf van het kaakgewricht), van de zenuwen, of van de spieren die het kaakgewricht bewegen.

Bij mensen met MS kunnen vooral de kauwspieren opspelen en komen forse knarsbewegingen voor door heftige contracties van de kauwspieren. Een ander gevolg van de spastische kaakbewegingen kan het bijten op wangen en lippen zijn, waardoor beschadigingen kunnen optreden. En tenslotte kunnen deze spieren ook gewoon gemene uitstralende spierpijn geven.

Trigeminus neuralgie (TN)

Trigeminus neuralgie is de zenuwpijn van de gezichtszenuw trigeminus. Deze zenuw heeft drie takken. De bovenste tak loopt van het oor naar het oog. De middelste tak loopt van het oor over bovenkaak en de onderste tak loopt van het oor over de onderkaak. Een zijtak loopt naar de punt van de tong. Er is een linker en een rechter trigeminuszenuw, die de rechter of de linker helft van het gezicht verzorgen.

De TN kenmerkt zich door korte terugkerende aanvallen van hevige pijn in één helft van het gezicht (zelden het hele gezicht), die een paar seconden of hooguit een paar minuten duren. De pijn kan scherp en ‘elektrisch’ aanvoelen. De aanvallen kunnen vele malen per dag optreden. Een aanvaleen terugval in - of opflakkering van - MS. Een periode met klachten, die ook wel schub of exacerbatie wordt genoemd. Meer... kan worden uitgelokt door kou, scheren, tandenpoetsen, kauwen of aanraking van het gezicht. De pijn gaat veelal uit van de onderste twee takken van de zenuw. De oorzaak wordt wel toegeschreven aan een bekneld bloedvat. Dit verschijnsel komt meestal boven de 50 jaar voor.

Aangezichtspijnen, uitgaande van de trigeminus, komen bij mensen met MS vaker voor dan bij mensen zonder MS. In een kliniek met een groot MS patiëntenbestand (n=1.882) kwam bij 35 patiënten (1,9 procent) op TN gelijkende aangezichtspijn voor. Deze aangezichtspijn begon gemiddeld 11,8 jaar na de eerste MS verschijnselen maar bij vijf patiënten waren het de eerste verschijnselen van MS. Het volgend teken van MS deed zich vervolgens één tot elf jaar later voor.

Trigiminus neuralgie bij mensen met MS treedt meestal op een jongere leeftijd op en komt vaker aan beide kanten van het gezicht voor. De scherpe pijnaanval wordt veelal afgewisseld met periodes van wisselend doffe pijnen en tintelingen. TN bij mensen met MS wordt niet zozeer door een bekneld bloedvat veroorzaakt maar door demyelinisatie van de aangezichtszenuw.

Tandarts inlichten

Voor een juiste behandeling is het uiteraard van belang te weten wat de oorzaak van de aangezichtspijn is. Het is dus best belangrijk om je tandarts te vertellen dat je MS hebt om te voorkomen dat de tandarts op zoek gaat naar de kies, die de aangezichtspijn veroorzaakt, terwijl de pijn door MS wordt veroorzaakt.

Deze informatie kan onnodige tandheelkundige behandeling voorkomen. Voordat de tandarts tanden of kiezen gaat behandelen zou, in een geval van twijfel, eerst bijvoorbeeld een MRI kunnen worden gemaakt. Op een MRI van de Nervus Trigeminus is de oorzaak van pijn veroorzaakt door MS veelal wel te zichtbaar.

Er zijn een aantal middelen die bij trigeminus neuralgie worden voorgeschreven, zoals carbamazepine (Tegretol), fenytoïne (Diphantoïne), acetazolamide (Diamox) en baclofen (Lioresal). Deze middelen worden veelal ook bij trigeminus door MS gebruikt.

Als bij trigeminus medicijnen niet helpen, dan kan via een operatie worden geprobeerd de zenuw uit te schakelen. Deze behandeling is echter bij trigeminus door MS minder succesvol. Ook hier is een juiste diagnose essentieel.

Voor patiënten die niet goed reageren op genoemde geneesmiddelen kan alvorens te opereren het nieuwe middel Gabapentin (Neurontin), een anti-epileptica, van de firma Parke Davis, een dochter van Warner-Lambert worden geprobeerd. In een klein onderzoek hielp dit zes van de zeven mensen met MS met TN, die zonder succes een of meer van bovengenoemde middelen hadden geprobeerd, en zich (nog) niet wilden laten opereren, van de pijn af. Bovendien gaat de pijn bij MS wellicht op den duur vanzelf weg.

Speeksel

Speeksel wordt zowel gebruikt als diagnosticum, maar ook om het immuunsysteem van de slijmvliezen bij mensen met MS te bestuderen en voor het bepalen van de oorzakelijke factoren van tandcariës bij al die mensen die in drie jaar meer dan één nieuw gaatje in hun tanden en kiezen krijgen.

Speeksel kan al bij een aantal ziektebeelden worden gebruikt voor het stellen van de diagnose en voor het vervolgen van het ziekteverloop. Speekselondezoek vervangt zo het bloed- of urineonderzoek. Bij mensen met MS is bekeken of speeksel het ruggemergsvocht zou kunnen vervangen. Deze waterige vloeistof, genaamd liquor, bevindt zich in en om de hersenen en het ruggemerg en wordt met behulp van de ruggeprik verkregen.

Speeksel kan natuurlijk op een veel eenvoudigere, pijnloze wijze en desgewenst zonder nabezwaren herhaalde malen worden verkregen. Het zou dus veel makkelijker zijn als we speeksel voor het stellen van de diagnose konden gebruiken. Hoewel er bij mensen met MS verschillen in het speeksel zijn gevonden, geven die helaas (nog) onvoldoende houvast om speeksel als een diagnosticum voor MS te gebruiken.

Speeksel wordt wel onderzocht voor het verkrijgen van gegevens over het immuunsysteem van de slijmvliezen bij MS. Dit immuunsysteem speelt een rol ij het onschadelijk maken van de bacterien en virussen die via de mond het lichaam proberen binnen te dringen en waartegen vooral MS patiënten zich goed moeten wapenen.

Meer dan één gaatje in een tand of kies in drie jaar, is het teken dat het evenwicht tussen de- en remineralisatie van het glazuur uit balans is. Dit evenwicht kan worden hersteld door òf de mondhygiëne te verbeteren, òf het fluoride-gebruik aan te passen, òf het voedingspatroon te wijzigen en als dat alles niet helpt door het speeksel te laten onderzoeken om de oorzaak van de cariësactiviteit vast te stellen.

Er kan sprake zijn van te weinig speeksel, of te zuur speeksel of dat de vloeistof in de mond onvoldoende wordt geneutraliseerd waardoor er cariës ontstaat. Dit is nogal eens het geval bij vrouwen die in verwachting zijn. In de volksmond werd gezegd dat iedere zwangerschap de vrouw een kies kost. Lange tijd verwezen tandartsen deze uitspraak naar het rijk der fabelen. Nu weten we dat het door te zuur speeksel komt en kunnen we dat opvangen met preventieve maatregelen.

Vrouwen in de overgang hebben juist weer vaker last van te weinig speeksel. Ook iedereen die geneesmiddelen slikt loopt de kans op een droge mond. Op basis van de uitkomsten van het speekselonderzoek kan een preventief behandelplan worden opgesteld. Vaak wordt bij een droge mond kauwen op mondverzorgende kauwgom aangeraden. Dit is voor mensen met MS minder geschikt; te vermoeiend voor de kauwspieren en te belastend voor het kaakgewricht. Bij zuurspeeksel is het van belang de tong te poetsen. Op de tong zitten vele bacteriën die uit suiker of koolhydraten zuur kunnen maken.

Amalgaam

Er deden in het verleden nogal wat verhalen de ronde dat amalgaan slecht zou zijn voor mensen met MS of zelfs MS zou kunnen veroorzaken. Eén van de briefschrijvers had bijvoorbeeld de amalgaanvullingen in zijn gebit laten vervangen door witte vullingen.

Er is destijds ook het nodige onderzoek gedaan naar MS en het tandheelkundig vulmateriaal ‘amalgaam’. Vooralsnog is er geen reden om amalgaamvullingen bij mensen met MS te vervangen door een ander vulmateriaal. Ik zou eigenlijk zelfs willen afraden om in een mond alle amalgaam vullingen te laten vervangen door witte vullingen.

Elke keer dat er onnodig in een kies wordt geboord, wordt het gat groter gemaakt en dat komt de levensduur van een kies niet ten goede. Bovendien is de volgorde verkeerd. Voor een witte vulling boort een tandarts een zo klein mogelijk gaatje, omdat de vulling in de kies wordt geplakt.

Mijn advies is dus als er niets aan de hand is met die amalgaamvulling laat hem dat toch alsjeblieft lekker zitten. Natuurlijk als de amalgaamvulling toch vervangen moet worden dan kan je in die ene kies een witte vulling laten leggen.

Dr. Barbara van Amerongen is tandarts en was verbonden aan de afdeling Orale Biologie van het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam

Eerste publicatie MenSen 1999, nr. 5
Nagekeken op 14 juni 2020