Alles over onze hersenen, deel 2

Hersenen zijn een belangrijk onderdeel van ons lichaam en ze zijn onderwerp van gesprek bij multiple sclerose. Karen, medewerker van MSweb, verdiepte zich in de hersenen. Ze bracht een bezoek aan de Hersenbank en vroeg zich af wij zelf iets kunnen bijdragen aan hersenonderzoek.

Multiple sclerose en EAE

Multiple sclerose (MS) is een intensief bestudeerde aandoening. Wetenschappers en clinici hebben al veel onderzoek verricht naar het natuurlijke beloop, oorzaken en mogelijke behandeling van MS. De aanwezigheid van vele (multiple) grijze plaques in de hersenen en het ruggenmerg van overleden patiënten is zo kenmerkend dat de naam van deze ziekte ontleend is aan de pathologische kenmerken.

Het bestuderen van dierexperimentele modellen helpt bij het onderzoek naar de pathologie van MS en de opheldering van het mechanisme van de myeline-afbraak. Onderzoekers krijgen ook een beter begrip van de pathologie van MS door een vergelijking te maken met andere ziekten, waarbij eveneens demyelinisatie optreedt en waarvan de achterliggende ziekteoorzaak wèl bekend is.

Het verloop van MS kun je, evenals bij andere neurologische aandoeningen, alleen vaststellen door het bestuderen van post-mortem materiaal uit verschillende fasen van de ziekte. Afgezien van de aard van de mogelijke oorzakelijke factoren in MS, is het meer dan waarschijnlijk dat niet alleen immunologische gebeurtenissen, maar ook omgevingsfactoren en genetische factoren een significante rol spelen bij het tot uiting komen van de ziekte.

EAE

Zoals in deel 1 al gezegd vindt een deel van het onderzoek naar MS plaats bij muizen met de op MS lijkende ziekte Experimentele allergische encephalomyelitis (EAEexperimental autoimmune encephalomyelitis= experimentele auto-immuunontsteking van de myeline in de hersenen, het diermodel van MS. Meer...). EAE is een goed voorbeeld om te illustreren hoe een MS hersenbank een brug kan vormen tussen klinische studies en dierexperimentele modellen.

EAE lijkt in vele opzichten op MS. Een van de meest gangbare hypotheses over de oorzaak van MS, maar niet noodzakelijkerwijze de juiste, is dat MS een auto-immuun ziekte is, net als EAE. Er is minstens één groot verschil: het immunologische mechanisme dat tot EAE leidt – vertraagde hypergevoeligheid – kan effectief onderdrukt worden door corticosteroïdenbijnierschorshormonen; natuurlijke of synthetische hormonen die een ontstekingswerende en immunosuppressieve rol spelen in de behandeling van opflakkeringen bij MS. Meer... of andere medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken. Dit geldt helaas niet bij mensen met MS.

Om de verschillen en overeenkomsten tussen EAE en MS te onderzoeken moet er post-mortem hersenweefsel, ruggenmerg en liquor van MS patiënten beschikbaar zijn.

MS hersenbank

In Nederland bestaat een toenemende vraag naar hersenweefsel van MS patiënten voor onderzoeksdoeleinden. Begin jaren negentig heeft de stichting MS Research de Nederlandse Hersenbank (NHB) benaderd om een hersenbank specifiek voor MS op te zetten.

De in 1985 opgerichte NHB is vanaf diezelfde tijd begonnen ook internationaal te werken. Zij stelt het verzamelde materiaal beschikbaar aan verschillende onderzoeksgroepen ook buiten Nederland en zij wisselt technieken, kennis en materiaal uit met andere hersenbanken. Al het materiaal is afkomstig van goed gedocumenteerde klinische gevallen, die zijn bevestigd door neuropathologisch onderzoek. Bij elke snelle obductie (binnen 2 tot 6 uur na overlijden) probeert de NHB zowel hersenweefsel, als ruggenmerg en post-mortem liquor te verzamelen. Inmiddels heeft de NHB 139 MS-obducties uitgevoerd.

Prof.dr. C.H. Polman, verbonden aan de afdeling NeurologieLeer van het centraal, perifeer en autonoom zenuwstelsel. Neurologie is de kennis van de somatische ziekten van het zenuwstelsel en hun behandeling. Meer... AZVU en coördinator van het neurologisch onderzoek, ontwikkelde een klinisch-diagnostisch protocol. Alle mensen met MS die zich als donor opgeven worden via dit standaard protocol gediagnosticeerd ongeacht het ziekenhuis waar dit gebeurt (EDMUS; Europese Database voor Multiple Sclerose).

Zoals bekend heeft de ziekte meestal een verloop met terugval en remissie en kan na verloop van tijd progressief verlopen of is vanaf het begin al progressief. De NHB heeft ook gevallen met klinische kenmerken van een recente terugval en/of een relatief korte klinische MS geschiedenis.

Het materiaal van de NHB wordt, behalve voor immunopathologisch onderzoek, gebruikt om veranderingen in eiwitten en vetten die specifiek zijn voor het centrale zenuwstelsel in MS plaques te onderzoeken en om het onstekings- en demyelinatieproces en mogelijke virale oorzaken voor de ziekte te onderzoeken. Tijdens de obductie worden de leasies in de hersenen en ruggenmerg opgespoord met MRI. Dit gebeurt in samenwerking met het MS-MRI centrum van het AZVU te Amsterdam. De anatomische locatie, uiterlijk, textuur en grootte van de leasies worden gedocumenteerd en vergeleken met de leasies die te zien zijn bij MRI-scans. Bij elke obductie worden er monsters genomen uit het centrum van de plaqueDemyelinisatiehaard bij MS. Meer... en omgeving om de aard van de veranderingen en correlatie met de plaques te bestuderen.

Donor worden

De Hersenbank heeft eind 2004 bijna 2000 geregistreerde donoren, waaronder 330 MS-donoren. Tot nu toe heeft de Hersenbank hersenweefsel van 2.700 donoren beschikbaar kunnen stellen aan 520 onderzoeksprojecten in 28 landen. Om daarmee door te kunnen gaan, is de Hersenbank afhankelijk van mensen die bereid zijn om zich op te geven als toekomstig hersendonor.

Een uniek aspect van de procedure is dat de Hersenbank vooraf bij inschrijving als donor toestemming vraagt van de donor en zijn naasten en niet na het overlijden van de donor. Deze procedure versnelt het besluitvormingsproces en maakt snelle obducties mogelijk; binnen 2-6 uur na overlijden. Deze snelheid is essentieel voor het verrichten van het moderne neurobiologische onderzoek. Bovendien is de Hersenbank juridisch verplicht deze toestemming te vragen; zonder schriftelijke toestemming van de donor zelf en een familielid mag de Hersenbank geen sectie verrichten.

Bij patiënten die lijden aan multiple sclerose is het noodzakelijk voor het stellen van een definitieve neuropathologische diagnose om naast de hersenen ook het ruggenmerg uit te nemen en te onderzoeken. Hiervoor is naast toestemming voor een hersenobductie ook toestemming nodig voor het uitnemen van het ruggenmerg.

Wie het belang van hersenonderzoek onderschrijft en hieraan wil meewerken kan een donorformulier aanvragen bij de Nederlandse Hersenbank. Het is daarbij van belang om te weten dat een algemeen donorcodicil, waarbij iemand zijn organen ter beschikking stelt of waarbij iemand zijn lichaam ‘aan de wetenschap’ beschikbaar stelt, geen toestemming geeft om zijn hersenen te gebruiken. De donatie van de hersenen is uitsluitend via de NHB te regelen.

Gebruik uw hersens: word donor bij de Nederlandse Hersenbank!

De formulieren zijn ook te downloaden via de website van de Hersenbank: www.hersenbank.nl

MSzien 2005