Logopedie: bewustmaken van problemen

De logopodist leert mensen met MS om dingen die zij altijd automatisch hebben gedaan, veel bewuster te gaan doen. Anky van Asselt bespreekt met name een aantal praktische zaken die bij de logopedist aan de orde kunnen komen.

Door: Anky van Asselt*

Revalidatie is teamwork. Wanneer iemand MS heeft kan het moment aanbreken dat revalidatie nodig is. Samen met de revalidatiearts, fysiotherapeut, en een aantal andere (para)medici begeleidt de logopedist mensen met MS. De logopedist is er met name voor problemen met het eten en drinken, de adem- en stemgeving, het spreken en bij de taal.

Ook bij de logopedist staat de hulpvraag van degenen met MS centraal in de behandeling. Zij onderzoekt eerst welke problemen de patiënt ervaart. Het probleem van de patiënt kan echter een andere oorzaak hebben dan de patiënt denkt.

De logopedische behandeling is er op gericht dat mensen zich bewustworden van de oorzaak van een probleem. De patiënt leert om dingen die hij altijd automatisch deed, bewust te gaan doen. Daarbij staat het behoud van die mogelijkheden en het zo effectief mogelijk benutten ervan, voorop.

Eten en drinken

MS-patiënten kunnen problemen krijgen met eten en drinken. Een eerste signaal is bijvoorbeeld dat er vaker gehoest wordt bij het drinken, er is sprake van verslikken. De patiënt kan dan meer tijd nodig hebben voor de maaltijd en vlees kauwen kan bijvoorbeeld lastig zijn.

Zodra problemen ontstaan met kauwen of slikken is het raadzaam de revalidatiearts (via de huisarts) te informeren, zodat logopedie ingeschakeld kan worden. De logopedist zal aandacht besteden aan de bewustwording van de kauw- en slikbewegingen en zo mogelijk verbeteringen erin aanbrengen.

Van belang is bijvoorbeeld een zo optimaal mogelijke zithouding tijdens de maaltijd aan te leren, dat wil zeggen, goed rechtop! Slikken doe je zoveel mogelijk met de kin naar de borst gericht en goed naslikken is ook belangrijk.

Samen met de ergotherapeut zal de logopedist zo nodig ook kijken naar de mogelijkheden van aanpassingen aan bekers en bestek. Het is van groot belang dat de patiënt voldoende voedingsstoffen en vocht binnenkrijgt. In de regel werkt de logopedist in het revalidatiecentrum samen met de diëtiste. Zij kan adviseren over voedselkeuze. Bij verslikken in dunvloeibare dranken kan een verdikkingsmiddel gebruikt worden of er kan gekozen worden voor dikvloeibare dranken.

Als het gebruik van gezichtsspieren verandert, kan het tandenpoetsen lastiger worden. De logopedist zal in dat geval adviezen geven over de mondverzorging. Zo is het gebruik van een elektrische tandenborstel soms een goede oplossing en regelmatig in een vaste volgorde poetsen. Soms is het prettig om voor de spiegel de tanden te poetsen, al dan niet met hulp.

Adem

Een goede manier van ademen is voor iedereen nuttig. Voor iemand met MS is een optimale ademing belangrijk om goed te kunnen spreken en eventueel hoesten.
Er zijn twee soorten adembewegingen. De lage, ontspannen ademing, zichtbaar en voelbaar in buik, flanken en rug of de hoge, oppervlakkige ademhaling, waarneembaar in schouders en borst. Samen met de logopedist en fysiotherapeut kunnen ademoefeningen gedaan worden, zodat iemand een lage ademing aanleert of juist behoudt.

Daarnaast kan het meer moeite kosten de mond gesloten te houden, omdat de lipspieren zwakker worden. Iemand gaat dan door de mond ademen in plaats van door de neus. Neusademhaling heeft als voordeel dat de lucht beter verwarmd en geschoond wordt door de neushaartjes. Oefeningen ter versterking van de lipspieren, bijvoorbeeld blazen en fluiten zullen een onderdeel zijn in de behandeling.

Spreken

Wanneer het spreken meer moeite gaat kosten zal de behandeling zich vooral richten op een goede verstaanbaarheid. Belangrijk is dat het spreken zo min mogelijk inspanning kost in verband met de geringe energie die de meeste mensen met MS ervaren.

De verstaanbaarheid kan op een aantal manieren worden verbeterd. Vertraging van het spreektempo levert vaak al grote winst op. Ook heeft het zin articulatieoefeningen te doen en onnodige compensatiebewegingen te verminderen. Dat is bijvoorbeeld het geval als iemand meer spieren gebruikt dan nodig is en waardoor er eventueel grimassen kunnen ontstaan in het gezicht.

Tevens draagt een ontspannen stemgeving met een lage adembeweging met voldoende luidheid en draagkracht van de stem bij aan een goede verstaanbaarheid. Het is van belang te weten welke onderdelen van de communicatie de meeste problemen opleveren, zodat de patiënt zichzelf leert corrigeren.

Tot slot kunnen, als de gezichtsspieren aangedaan zijn, mimische oefeningen gedaan worden die gericht zijn op de gezichtsuitdrukkingen. Het gaat dan om die uitdrukkingen die worden gebruikt in een gesprek met anderen.

Communicatie

Sommige mensen met MS ondervinden problemen met het vinden van de juiste woorden, schrijven of lezen. De logopedist zal indien gewenst taalonderzoek doen om gerichte adviezen te kunnen geven.

Uiteraard zal de logopedist de patiënt en zijn naaste omgeving altijd aanmoedigen om zo lang mogelijk te blijven communiceren. Wanneer verstaanbaar spreken niet meer haalbaar is, kan gekeken worden naar alternatieve communicatie middelen zoals een letterkaart, communicatiemap of communicatieapparaat.

De laatste jaren zijn de technische mogelijkheden op het vlak van de communicatieapparatuur sterk toegenomen. Computers met spraakmogelijkheden vergroten de mogelijkheden van de patiënt.

Het is nuttig in een vroeg stadium een logopedist te raadplegen, zodat geanticipeerd wordt op het verloop van het ziekteproces. De behandeling kan in het begin kort duren om in een latere fase eventueel tijdelijk weer te worden hervatten.

* Anky van Asselt is logopedist aan Revalidatiecentrum de Hoogstraat in Utrecht

MenSen 2000, nr. 5