Vermoeidheid bij MS: wat weten we?

Vermoeidheid bij MS: wat weten we?

Moeheid is een van de meest voorkomende symptomen bij MS. Het overweldigende en voortdurende gevoel van uitputting heeft een desastreus effect op de kwaliteit van leven van mensen met MS. Hoe ver zijn de geneeskunde en wetenschappelijk onderzoek nu bij de zoektocht naar oorzaak, diagnostiek en therapie? Dr. Zina-Mary Manjaly (Schulthess Klinik en ETH Zürich) en Inês Pereira (Universität en ETH Zürich) vertellen over de actuele wetenschappelijke stand van zaken.

Meer dan 70% van de mensen met MS heeft te maken met vermoeidheid; deze kan op elk moment in het beloop van de ziekte optreden. De oorzaak is niet geheel duidelijk. Naar aanleiding van wetenschappelijk  onderzoek lijken vier mechanismen te kunnen leiden tot vermoeidheid; de ernst ervan kan sterk uiteenlopen.

Vier ontstaansmechanismen van vermoeidheid

Ten eerste kunnen de door MS veroorzaakte structurele laesies (ontstekingshaarden) van het centrale zenuwstelsel (CZS) ook leiden tot beschadigingen in regio’s van de hersenen of de hersenstam, die een wezenlijke rol spelen in de waakzaamheid. Ten tweede leidt MS ook buiten het CZS tot ontstekingen. Deze kunnen de hersenfunctie indirect beïnvloeden door de productie van boodschapperstoffen zoals dopamine, noradrenaline en serotonine te remmen. Dit heeft een negatief effect op motivatie, stemming en aandrijvende kracht.

Bovendien zijn de hersenen opgedeeld in functionele netwerken waarvan het functioneren, door MS, gestoord kan raken. Dat kan ­­– ten derde – tot gevolg hebben dat de hersenen andere, extra netwerken ter compensatie recruteert. Deze overactiviteit van de hersenen kan dan, op de lange duur, tot vermoeidheid of zelfs uitputting leiden. Een vierde potentiële oorzaak van vermoeidheid is de veranderde lichaamswaarneming. Dit is een relatief nieuwe hypothese, die tegenwoordig veel aandacht krijgt. Ze gaat ervan uit dat de zelfregulatie van het fysiologische evenwicht in het lichaam (homeostase) gestoord is, op basis waarvan de hersenen abusievelijk permanent signalen zenden om in de ruststand te geraken – zo ongeveer wat andere mensen meemaken als ze griep hebben.

Diagnostiek

Er zijn nog geen specifieke tests voor de diagnostiek van vermoeidheid. Noch met laboratoriumonderzoek, noch met MRI of enig ander onderzoek kan worden aangetoond óf en, zo ja, hoe erg iemand last heeft van vermoeidheid. Daarom worden tegenwoordig eerst secundaire oorzaken van vermoeidheid uitgesloten, zoals bloedarmoede, disfunctie van de schildklier, depressie of slaapstoornissen. Vervolgens worden dan in de regel speciale vragenlijsten ingezet.

Therapie: het principe van trial and error

Het is niet vreemd dat vermoeidheid, gezien de beperkte diagnostische mogelijkheden, slechts moeizaam behandeld kan worden. De huidige therapie berust op twee pijlers. Niet-medicamenteuze benaderingen vormen de eerste pijler; ze houden zich bezig met bijvoorbeeld energiemanagement, lichamelijke training, cognitieve therapie of methodes ter versterking van de opmerkzaamheid.

De tweede pijler wordt gevormd door medicamenten die allemaal ‘off-label’ zijn, wat betekent dat ze voor de behandeling van vermoeidheid bij MS niet zijn geregistreerd. Denk bijvoorbeeld aan antidepressiva of stimulerende middelen.

De therapie van vermoeidheid bij MS is gebaseerd op het principe van trial and error. Voor hen die het betreft is dit vaak een moeizame en onbevredigende weg, vooral omdat de vermoeidheid vaak onvoldoende behandeld wordt en daardoor de kwaliteit van leven of zelfs het arbeidsvermogen negatief beïnvloedt. Het ontbreken van objectieve diagnostische tests staat een gerichte individuele therapie in de weg. Daarom heeft het ontwikkelen van dergelijke tests binnen het MS-onderzoek prioriteit.

Bron

Uit Forte 2, 2022. Forte is het blad van de Zwitserse MS-vereniging.

Tekst: Dr. Zina-Mary Manjaly, Inês Pereira

Vertaling: Jos Mols