Spasticiteit en MS

Spasticiteit: omkeerbaar of onomkeerbaar behandelen?

Spasticiteit is een klacht die veel voorkomt bij mensen met MS: ongeveer 85% heeft in enige mate spastische klachten. Dit heeft invloed op verschillende aspecten van iemands leven, zoals werk en het sociale leven, maar ook op iemands zelfbeeld en zelfstandigheid. Vincent de Groot, hoofd van de afdeling Revalidatiegeneeskunde van Amsterdam UMC, gaf in november voor MS Vereniging Nederland een online presentatie over spasticiteit en de behandeling ervan.

Door Saskia Saunier

In zijn praktijk behandelt Vincent diverse bewegingsstoornissen, waarvan spasticiteit er één is. Spasticiteit wordt gedefinieerd als een houdings- en bewegingsafhankelijke spierspanningsregulatiestoornis. Het moet niet worden verward met een andere bewegingsstoornis die regelmatig bij MS voorkomt: ataxie met coördinatie- en balansproblemen. Spasticiteit is een verhevigde reflexactiviteit. Normaal gesproken wordt deze activiteit afgeremd door de hersenen, maar door schade kan dit signaal minder goed doorgegeven worden. Hierdoor neemt de activiteit in de reflexen toe, en dat kan weer resulteren in spasmen.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat naarmate de MS vordert, spasticiteit vaker genoemd wordt als klacht die de meeste impact heeft. In het eerste jaar van MS staat spasticiteit op nummer 7 als klacht. Op nummer 8 en 9 staan respectievelijk mobiliteit en blaas- en darmproblemen, die een samenhang hebben met spasticiteit. Na 30 jaar staat spasticiteit als klacht op nummer 4 en zie je de samenhangende klachten mobiliteit en blaas- en darmproblemen terug op plaats 2 en 3.

Behandeling

De vraag wanneer je spasticiteit moet behandelen is niet gemakkelijk te beantwoorden. Er spelen verschillende factoren een rol, die je vooraf allemaal in kaart moet brengen om te kunnen bepalen of behandeling nodig is en zo ja welke. Spasticiteit veroorzaakt verschillende functiestoornissen, die invloed hebben op de activiteiten die je doet, activiteiten die vaak bepalend zijn voor de mate waarin je kunt participeren in de samenleving. Hierbij spelen natuurlijk ook externe factoren een rol, zoals de omgeving (in hoeverre houdt deze rekening met beperkingen) of het nemen van een spalk (dit helpt je om deel te kunnen nemen aan activiteiten). Daarnaast zijn ook persoonlijke factoren van invloed (iemand wil bijvoorbeeld zo lang mogelijk zonder medicijnen).

Bij de behandeling van spasticiteit zijn er twee keuzes. In de eerste plaats die tussen een omkeerbare of niet omkeerbare behandeling. Bij een omkeerbare behandeling komen de klachten na verloop van tijd terug en bij een onomkeerbare behandeling ben je langdurig geholpen. In de tweede plaats heb je de keuze tussen lokaal behandelen of een groot deel van het lichaam behandelen. Hoe ziet dat er concreet uit?

Omkeerbare lokale behandeling:

• Botulinetoxine in de spieren
  Dit middel werkt drie tot zes maanden en kan in meerdere spieren ingespoten worden. Vaak wordt dit gecombineerd met fysiotherapie voor een versterkend effect.
• Shockwave therapie in de spieren
  Van deze therapie is nog niet voldoende duidelijk of het werkt, het is (nog) niet wetenschappelijk aangetoond.
• Phenol in de motorische zenuwen
   Dit werkt drie tot zes maanden.
• Spalken
  Hiermee breng je een correctie aan, voor een juiste houding.

Voor ‘dry needling’ ontbreekt het wetenschappelijk bewijs, ervaringen van patiënten suggereren dat het verlichting geeft, maar dat het effect van (zeer) korte duur is. Niet echt praktisch toepasbaar dus.

Omkeerbare behandeling groot deel lichaam:

• Spasme remmende medicijnen: baclofen, tizanide, dantroleen, tolperisone.
  Let op: alle benzodiazepinen (medicatie eindigend op -pam) worden afgeraden voor langdurige behandeling. Bij de dosering moet goed gekeken worden op welke momenten van de dag je de medicijnen neemt. In het geval van nachtspasmen is het logisch om ze voor het slapen gaan in te nemen. Ook belangrijk om mee te nemen in de afwegingen zijn bijwerkingen als sufheid en cognitieve verslechtering. De effecten van medicijnen wisselen per persoon.
• Baclofenpomp
  Een vrij rigoureuze manier van behandelen die wordt ingezet bij uitgebreide en hevige spasticiteit die niet reageert op de hierboven genoemde medicijnen of bij mensen die veel last hebben van de bijwerkingen van medicijnen.

Niet alle medicijnen zijn hierboven genoemd, uitsluitend de meest gebruikelijke, waar ook de werking van aangetoond is.

Bij de niet omkeerbare behandeling, zowel lokaal als van een groot deel van het lichaam, spreken we van een operatie. Bij deze operaties aan spieren en/of botten gaat het om een samenwerking tussen de revalidatiearts en orthopedisch of plastisch chirurg en de patiënt. De lokale operaties worden toegepast na zorgvuldig afweging van de voor- en nadelen. Mede gezien de progressieve kant van MS worden operaties op meerdere plekken uiterst zelden toegepast.

Tot slot is het relevant om te melden dat verschillende factoren spasmen kunnen verergeren: pijn, een blaasontsteking, obstipatie of een doorligplek. Wanneer dit speelt, wordt er een nieuwe analyse gemaakt om een juiste behandeling voor de factoren te kunnen bepalen.

Kijk hier het gehele webinar terug:

Bron: MSIF (inleiding)

Eerste publicatie in MSzien maart 2021