Mandy Hagenaar wil nog veel ontdekken

Nederlandse sterrenkundige in Palo Alto

Mandy Hagenaar (1971) is astro-fysicus oftewel sterrenkundige. Na haar studie krijgt Mandy een promotieplaats bij de Universiteit Utrecht. Haar begeleider gaat al snel bij Lockheed in Californië werken en daarom pendelt Mandy jarenlang heen en weer tussen Utrecht en Californië. Na haar promotie krijgt Mandy een vaste baan bij Lockheed aangeboden. Kort daarna manifesteert zich multiple sclerose bij haar, maar Mandy’s keuze voor een leven in Californië is dan al gevallen.

Door: Nora Holtrust

“Er komen steeds nieuwe telescopen en elke keer zien we meer en begrijpen we minder. Bij elke nieuwe telescoop zie je nieuwe details en dan moet je dat óók weer onderzoeken. Dat vind ik het leuke aan sterrenkunde, dat je nooit klaar bent”, vertelt Mandy. “We zouden graag in het midden van de zon kunnen kijken maar het is te heet en te ver weg. What you see is what you get. Je kunt ook niet zomaar instrumenten de zon insturen en dan kijken hoe het er daar uitziet. Je kunt alleen maar dingen afleiden van het licht dat naar buiten komt. De zon is de enige ster waarvan je de oppervlakte kunt zien en bestuderen. De zon staat bij wijze van spreken in onze achtertuin. De andere sterren zijn zo verschrikkelijk ver weg, daar zie je alleen maar een puntje van”.

Universiteit Utrecht

Mandy’s geboorteplaats is Delft maar het gezin verhuist al vrij snel naar Noord Brabant. Tijdens de lagere schooljaren woont ze in het dorpje Boerdonk maar als haar ouders gaan scheiden, verhuist ze met haar moeder en zusje naar Veghel. In Brabant doorloopt ze de middelbare school. Met het diploma op zak, vertrekt Mandy naar de Utrechtse Universiteit.
Ze begint met natuurkunde maar stapt na een paar jaar over op sterrenkunde. “Ik vond natuurkunde wel heel interessant maar een beetje droog. Sterrenkunde, de zon, dat is gewoon heel interessant. De opleiding voor natuurkunde en sterrenkunde zijn bijna hetzelfde. Alles wat je met natuurkunde leert, quantummechanica, statistische fysica, dat heb je ook nodig bij sterrenkunde. Daarna moet je je natuurlijk nog wel specialiseren in sterren. Sterren zijn gewoon grote gasbollen, waar ook alle natuurwetten voor gelden”.

Uiteindelijk studeert Mandy in 1990 af als astro-fysicus, zeg maar sterrenkundige. Na haar afstuderen is er net een ‘assistent-in-opleiding’ (AIO) plaats vrij. Een Aio-plaats houdt in dat je een niet al te best betaalde baan op de universiteit krijgt maar wél een baan die je de gelegenheid biedt om te promoveren. “Mijn promotor was een Nederlandse professor, maar mijn directe begeleider, ook Nederlander, verhuisde bijna meteen nadat ik was aangenomen naar Californië. Daar had hij namelijk een baan gekregen bij de firma Lockheed Martin in Palo Alto. Dat betekende voor mij dat ik heen en weer moest reizen tussen Nederland en Californië. Drie maanden werken bij Lockheed en dan weer hier in Utrecht”.

Lockheed Martin

Tijdens de jaren dat Mandy heen en weer pendelt tussen Utrecht en Palo Alto woont ze al met al zo’n zo’n anderhalf jaar in Californië. Daar heeft ze inmiddels haar toekomstige man leren kennen, afkomstig uit Maine, een staat aan de oostkust van de Verenigde Staten, en in de jaren negentig verhuisd naar San Francisco.

Mandy is inmiddels in Utrecht gepromoveerd en krijgt na haar promotie meteen een baan aangeboden bij Lockheed Martin. “Ik heb geluk gehad. In Nederland kun je niet goed naar de sterren kijken omdat hier geen hoge bergen zijn en er is veel te veel licht door de verstedelijking”. Nederlandse sterrenkundigen gaan daarom voor het bestuderen van de sterren met name naar de observatoria op de Canarische Eilanden of Chili.

Bovendien zijn er weinig banen in Nederland voor sterrenkundigen. Heel veel mensen werken als ‘post-doc’s’ op een universiteit. Dat zijn altijd tijdelijke contracten. Lockheed Martin is geen universiteit en kent dat systeem van ‘post-doc’s niet. “Ik heb in principe een vaste baan, tenzij NASA de geldkraan dichtdraait” zegt Mandy, “en dat gebeurt maar niet zo”.

De afdeling ‘wetenschap’ waar Mandy werkt, is maar een klein onderdeeltje van Lockheed Martin. “Lockheed is eigenlijk een wapenfabrikant met contracten voor gevechtsvliegtuigen, raketten, dat soort dingen. Onze afdeling kan helpt bij het bouwen van die raketten of binnenkort met de opvolger van de space shuttle, waar ze een contract voor hebben. Wij mogen verder ook niet alles weten maar onze ideeën hebben wel een spin-off naar de gewone productie”.

MS-symptomen

In 1990, wanneer Mandy voor het eerst naar Californië gaat voor haar promotie-onderzoek, krijgt ze voor het eerst MS-symptomen. Alleen weet ze dat op dat moment nog niet. “Een student-arts op het AZU dacht dat ik hyperventileerde, maar dat was niet zo. Ik heb nog nooit gehyperventileerd”. De symptomen van dat moment gaan weer over. “Ik merkte wel dat ik langzamerhand ‘onhandiger’ werd, bijvoorbeeld met sport. Ik deed aerobics en dan probeerde ik op één been te staan en mijn andere been te strekken en dat lukte dan niet. Maar het waren geen heftige dingen”.

In 1999, Mandy is dan net een maand getrouwd, is ze met haar kersverse echtgenoot op bezoek in Nederland. “We liepen door Amsterdam en toen kon ik opeens niet meer lopen. Ik moest gaan zitten en pas na een tijdje ging het weer een beetje. Toen we terug waren in Amerika heb ik meteen een afspraak met de dokter gemaakt. Ik kon pas na drie maanden bij de neuroloog terecht maar de huisarts zei eigenlijk meteen al dat ik MS had”.

Behalve last van haar benen krijgt ze ook problemen met articuleren. “Ik klonk alsof ik dronken was. Maar na een Prednison-kuurtje ging het weer veel beter met me. Een maand na de diagnose ben ik met interferon begonnen. Ze zeggen steeds vaker dat het beter is snel met therapie te beginnen en sinds een jaar of anderhalf krijg ik elke twee maanden een Prednison-kuurtje”.

Mandy woont in San Francisco en haar man brengt haar ’s ochtends met de auto naar Palo Alto, zo’n veertig minuten rijden. Terug gaat ze met de trein en de metro “dat kost twee uur maar ik heb mijn laptop bij me en ik werk of doe spelletjes. Er zijn stoelen die speciaal bestemd zijn voor gehandicapten dus ik kan altijd zitten. Dat is hier in Nederland trouwens wel anders, merk ik. Ik loop met een stok, maar de mensen staan hier echt niet voor je op”.

Nog veel te ontdekken

Mandy, licht Amerikaans accent inmiddels, is een weekje in Nederland om de pasgeboren baby van haar zus te bewonderen. De baby, een tienponder, kwam twee weken te laat, maar gelukkig is tante Mandy niet voor niets gekomen. De hele familie, haar vader die inmiddels in Frankrijk woont incluis, schaart zich rond het eerste ‘kleinkind’ van de familie.

Voor Mandy zelf is kinderen krijgen geen optie. De MS heeft daar zeker mee te maken. “Als ik zie hoe ik mezelf na twee uur in de stad winkelen naar huis moet slepen… Als ik een kind krijg, zou mijn arme man al dat werk moeten opknappen. Ik heb ook nooit gedacht: Ik wil later ook kinderen. We hebben al een hond en dat is ons kind. En mijn carrière gaat nu goed”.

Mandy licht het toe: “Ik loop nu zo’n vijftien jaar mee in dit wereldje en begin steeds meer zelfvertrouwen te krijgen. Er zijn nu echt dingen waar ík het meest van weet. Je bent natuurlijk een meisje en het zijn vooral kerels in dit vak. Ik heb zeven jaar lang in een heel klein hokje gewerkt maar nu heb ik een echte kamer met een raam. Ik ben de enige vrouw op de wetenschapsafdeling van Lockheed Martin met een echte kamer.

Ken je het boekje van ‘Kaas & de Evolutietheorie’ van Bas Haring? Er is nooit iemand geweest die zat te denken van hmmm, kaas, zou dat lekker zijn? Welnee, zoiets gaat per ongeluk. Er kwam een bacterie bij de melk en hé, grappig, dat was lekker en dat heet nu kaas. Op die manier ontstaan heel veel dingen. Het heelal is verschrikkelijk groot. Er zijn miljarden sterren waar we geen weet van hebben en één op de miljoen sterren heeft planeten, dus dan zijn er ook heel veel planeten. Volgens mij is er dus ergens leven geweest of zal er in de toekomst leven bestaan. Er valt dus nog heel veel te ontdekken.

MSzien, jaargang 2006, nr. 6