Portret Heddy Honigmann

Chroniqueur van levenskunst

Heddy Honigmann (Peru, Lima, 1951) is één van de bekendste documentairemakers van Nederland. En haar faam reikt tot ver buiten Nederland: festivals over de hele wereld vertonen haar speelfilms en documentaires. Met haar films won ze vele, ook internationale prijzen. In Nederland werd ze tweemaal bekroond met een Gouden Kalf, de eerste voor ‘Crazy’ (1999) en de tweede voor ‘Forever’ (2006). Andere bekende films van Honigmann zijn ‘Hersenschimmen’, ‘O amor natural’, ‘Metaal en melancholie’ en ‘Dame la mano’.

MSzien praat met Honigmann over de thema’s in haar werk, en over de MS die haar al een half leven vergezelt. Al wil ze daar niet veel woorden aan vuil maken.

Door: Marja Morskieft

Gelauwerd documentairemaakster

Op 14 april j.l. kreeg Heddy Honigmann de ereprijs van het Internationale filmfestival van Dortmund-Keulen uitgereikt. De jury loofde vooral de bijzondere manier waarop ze in haar films en documentaires met mensen omgaat: intuïtief, empatisch. Ze interviewt niet, ze voert gesprekken. Waardoor mensen zich zo vertrouwd voelen dat ze hun bijzondere verhalen aan de documentairemaakster vertellen. Dat leidt tot ontroerende en indringende verhalen. Zoals in : En terecht! De juiste naam, een korte jeugddocumentaire over kinderen die niet tevreden zijn over de naam die ze van hun ouders kregen, maar bijvoorbeeld hun Nepalese naam weer willen aannemen. Achter de onbevangen verhalen schemert een groter thema: hoe belangrijk het is je oorsprong te kennen, hoe bepalend je naam is voor je identiteit. Welke achtergronden klinken in Honigmanns eigen naam door?

Liefde voor cinema

Heddy, kort bruin haar, donkere ogen achter een brilletje, vertelt in een terloops Nederlands met een Latijns Amerikaanse melodie :”Mijn ouders waren Europeanen, mijn moeder vluchtte in 1939 met haar familie uit Polen en mijn vader maakte de oorlog mee in Europa. Hij vocht met het Rode Leger tegen de Duitsers en belandde in het Oostenrijkse concentratiekamp Mauthausen. Ze kwamen elkaar tegen in Lima, Peru. Ik ben dus opgegroeid in Latijns Amerika, maar bezocht een Franse school, met de blik naar Europa gericht. Daar hoefde je niet rijk voor te zijn, het was tamelijk gewoon op een privéschool te zitten als je familie een beetje geld had.”

Met haar oma van vaders kant, Stefanie, deelde ze het meest. Zij was dol op paardenrennen en gokte dan meestal op de kansarme paarden. Een vrijdenkende vrouw, wars van conventies. Heddy noemde haar zoon Stefan naar haar.

Als kind zag Heddy al graag films in de cinema’s van Lima, ze ging literatuur studeren en publiceerde ook poëzie. Maar de cinema trok en na veel omzwervingen belandde ze op de filmschool in Rome. “Onder het gebouw van de filmschool was de cinematheek, zo zag ik veel oude Europese films.” Ze werd bijzonder getroffen door fictiefilms die gebruik maakten van ‘echte’ mensen: amateuracteurs.

In Rome leerde ze ook haar latere man, de Nederlander Frans van der Staak kennen. Zo bracht de liefde haar in 1978 naar Amsterdam, waar ze nog steeds woont. Vandaaruit doet ze research en maakte ze juweeltjes als: O amor natural (1996), waarin ze oudere Brazilianen laat vertellen over de liefde aan de hand van de erotische poëzie van Carlos Drummond de Andrade.
Of het poëtische El Olvido, (de vergetelheid;2008) over overleven in Lima. Honigmann kiest daarbij steeds het perspectief van kwetsbare mensen, aan de rand van de samenleving. Ze ontlokt hen wonderschone verhalen, die krachtige beelden oproepen. Zo vertrouwt een leerbewerker in Lima, die maar net het hoofd boven water kan houden, haar toe :’Het is mooi om te overleven.’ En: ‘Het is de hoop die naar me lacht’ zingt een jochie bij een rij wachtende auto’s, in de hoop dat zijn bedelblikje gevuld wordt. (El Olvido)

Haar persoonlijke stijl geeft intieme inkijkjes in het leven van mensen in moeilijke omstandigheden, maar altijd met ironie, humor, mededogen en: omgeven door muziek – een belangrijk thema in haar werk. Zelf houdt ze het meest van Bach, van alle klassiek eigenlijk, naast jazz. Ze portretteert dan ook goede muzikanten die in de metro en de straten van Parijs spelen: bannelingen van uit de hele wereld, en tekent hun aangrijpende verhalen op. (Het ondergronds orkest,1997).

Nieuwsgierigheid

Waar komt toch die onverwoestbare blijheid en de nieuwsgierigheid naar mensen vandaan? “Dat heb ik van mezelf!” zegt Heddy. “Van thuis uit kreeg ik angst mee: mijn vader was altijd bang dat me wat overkwam… Hij was erg getekend door zijn oorlogservaringen. Maar ik heb waarschijnlijk iets in mijn genen waardoor ik wil snuffelen in de wereld. De mensen die ik film vind ik meestal sterker dan mezelf, ik word dan nieuwsgierig naar wie ze zijn, hoe ze dat doen.” In haar films proberen mensen te overleven en hun lot krachtig en vaak met humor te dragen – zoals Heddy zelf. Ze is een filmer op zoek naar een glimlach.

Leven met MS

Hoe redt ze het, met haar MS, om toch zo’n intensief beroep uit te oefenen? Met enige tegenzin zegt ze: ”ik praat er liever niet over, zo makkelijk is het niet, maar ik los veel in m’n eentje op. Ik neem mijn MS met een korreltje zout, probeer er niet bij stil te staan. Een soort ontkenning als overlevingsstrategie. Ik heb er ook een hekel aan mijn medicatie klaar te zetten, gelukkig doet mijn lieve partner dat nu voor me. Maar, voegt ze toe: “als ik aan het filmen ben gaat het altijd hartstikke goed.”

Haar volgende project gaat over een tournee van het Koninklijk Concertgebouw Orkest, “het beste orkest van de wereld”, dat ze volgde tot in Zuid Afrika. Een fysiek zware klus: wekenlang filmen in Soweto. “De warmte is slopend voor iemand met MS. Ik móet weten dat er een toilet vlakbij is. Mijn crew weet van mijn MS en houdt er rekening mee. Maar in het vliegtuig terug naar Amsterdam, nadat we daar ook gefilmd hadden, viel ik meteen in slaap! Ook daarna moet ik goed bijkomen.”

De toekomst van de Nederlandse documentaire

Heddy was eind vorig jaar betrokken bij acties tegen het opheffen van het Mediafonds (een van de belangrijkste financiers van Nederlandse documentaires). Ze is een geëngageerd filmmaker en de toekomst van de kunsten gaat haar aan het hart. Ze vertelt, met verontwaardiging in haar stem: ”De kunstbudgetten in heel Europa zijn door de crisis gehalveerd. Je gaat al filmen met een soort tekort, er zijn weinig rustdagen, alles moet sneller.

Nu het Mediafonds gaat verdwijnen zal het veel moeilijker worden, er zullen minder lange docu’s gemaakt worden. De politiek is blind voor het belang van film en kunst! Schoonheid geeft kracht, sterkt, maakt blij. Dat is net wat we nodig hebben.” Ze eindigt met een hartekreet: “Ik begrijp niet hoe de politiek ons het Mooie kan ontnemen! Want dat is een anti-MS-medicijn…”

MSzien jaargang 12, juni 2013 (2)